Rigoletto Giuseppe Verdi tarafından bestelenmiş üç perdelik bir operadır. İtalyanca liberetoyu Victor Hugo'nun Le roi s'amuse adlı oyundan uyarlayarak Francesco Maria Piave yazmıştır. Operanın prömiyeri 11 Mart,1851'de Venedik'te La Fenice opera evinde yapılmıştır. Bu opera çok kişi tarafından çalışma hayatının orta yıllarında Verdi'nin ortaya çıkardığı başyapıtlardan biri olarak görmektedirler. Modern çağlarda standard opera repratuvarının vazgeçilmez bir eseri olarak devamlı olarak sahneye konulmaktadır. Kuzey Amerika'da en çok oynanan 20 opera eseri arasında 9uncu sırayı almıştır.
1. PERDE
1. Sahne: Sarayda bir oda Sarayında çapkın Dük mümkün olduğu kadar çok sayıda kadınla birlikte olarak zevkli bir hayat geçirmek üzerinde bir şarkı söyler (Questa o quella). Kiliseyi ziyarette tanımadığı bir güzel kız görmüştür ve onunla birlikte olmayı arzu etmektedir. Fakat aynı zamanda Ceprano Kontesi' ni de baştan çıkarmak arzusundadır. Dük' ün kambur soytarısı, Rigoletto, Dük' ün eskiden dikkatini çeken saray hanımlarının kocalarıyla alaya başlar ve Dük' e bu kocaları ya hapis ederek ya da idam ettirerek bertaraf etmesini tavsiye eder. Soylu saraylılar Rigoletto' dan intikam almaya karar verirler. Bundan sonra Rigoletto Moterone Kontu ile, kızının Dük tarafından baştan çıkartılıp sonra kenara atılması dolayısıyla alaya alır. Dük' ün emri ile tutuklanan Monterone Kontu, Dük' e ve Rigoletto' ya beddua edip onları lanetler.
2. Sahne: Bir sokak ve Rigoletto' nun evinin avlusu Bu lanetleme ile düşünceye dalan soytarı evine yaklaşmaktadır ve tam o sırada kiralık katil Sparafucile tarafından durdurulur. Sparafucile soytarıya hizmete hazır olduğunu bildirir. Rigoletto kendi ile kiralık katilin durumunun benzemekte oldugunu ifade eder (Pari siamo! ). Sparafucile kılıcını saplayıp adam öldürmektedir, Rigoletto ise ''zehir gibi' laflarıyla. Kambur soytarı evinin sokak kapısını açarak içeri girer ve kızı Gilda orada bulunmaktadır. Birbirlerini kucaklayıp karşılarlar (Figlia! Mio padre! ). Rigoletto kendinin bir kızı olduğunu Dük' ten ve diğer şehir halkından saklamaktadır, kızı Gilda ise babasının ne iş yaptığından habersizdir. Kızınının dışarı çıkmasını yasakladığı için, Gilda ancak Kilise' de dua ederken başkaları tarafından görülebilmektedir. Rigoletto ayrıldıktan sonra Dük ortaya çıkar. Gilda' nın dadısı Giovanna' ya kilisede bir genç öğrenciyi görüp tanıdığını; bu öğrenciyi pek fakir olması halinde bile sevebileceğini ve babasına bu gerçeği söylemediği için kendini suçlu gördüğünü itiraf ettiğini duyar. Gilda tam bu gence aşık olduğunu tekrarlarken, Dük içeri girer; Gilda önce onunla tekrar görüşmeyi reddetmesine rağmen kendisinin de ona aşık olduğunu söyler. Gilda ismini sorduğu zaman kararsız bir tavırla adının Gualtier Malde olduğunu soyler. Bir kapı gürültüsü duyan ve gelenin babası olduğundan şüphelenen Gilda Dük´ ün hemen ayrılmasını ister ve ikisi de birbirlerine olan aşklarını tekrarladıktan sonra Dük ayrılır. Yalnız kalan Gilda bu öğrenciye olan aşkını düşünüp kendi kendine bir şarkıya başlar (Caro nome)
Daha sonra intikam almak için etrafı duvarla çevrili evin dışına gelen soylu saraylılar, Rigoletto' yu hedeflerinin Ceprano Kontesi' ni kaçırmak olduğunu inandırarak onlara yardım etmesini sağlarlar. Planlarına ve hazırlıklarına Rigoletto yardım eder, ama onlar gerçekte Gilda' yı kaçırırlar. En sonunda Rigoletto kendinin kandırıldığını anlar ve Ceprano Kontu' nun bedduasını hatırlayarak çöküp düşer.
2. PERDE
Dük´ ün Sarayı
Dük Gilda' nın ortadan kaybolmasından kaygılıdır (Ella mi fu rapita!) ve (Parmi veder le lagrime). Soylular Rigoletto' nun metresini kaçırdıklarını haber verirler ve onların tanımlamalarından Dük bunun Gilda olduğunu anlar. Dük hemen kızın kapatıldığı odaya koşar (Possente amor mi chiama). Dük' ün bu acayip davranışından önceleri kafaları karışan saraylı soylulara o zaman Rigoletto' yu alaya almaya başlarlar. Rigoletto önce hiç aldırmazmış gibi yaparak Gilda' yı bulmaya çalışır, çünkü kızının Dük' ün eline düşmesinden korkmaktadır. Fakat sonunda saraylıları şaşırtarak gerçekte kızını aramakta olduğunu itiraf eder ve saraylılardan onu bulmak için kendine yardım etmelerini ister (Cortigiani, vil razza dannata). Gilda koşarak içeri girer; babasına orada bulunanları dışarı atmasını ister ve kendine sarayda ne olduğunu ayrıntılı açıklar (Tutte le feste al tempio). Rigeletto Dük' den öç almak istemektedir, fakat Gilda Dük' ün tarafını tutmaktadır ve bundan vazgeçmesini ister (Sì! Vendetta, tremenda vendetta!)
3. PERDE
Bir han ve önündeki bir sokak
Sahnenin bir kısmında, iki odasının içi seyircilerin görüşüne açık Sparafucile' nin evi bulunmaktadır. Rigoletto ve Dük' ü hala sevmekte olan Gilda evin dışına gelirler. Dük, kadınların uçarı tabiatlarına ve sadakatsizliklerine dair aryayı söylemektedir (La donna è mobile). Rigoletto, Dük' ün kiralık katilin evinde bulunduğunu ve Sparafucile' nin kızkardeşi olan Maddalena' yı baştan çıkartmakla uğraştığını kızı Gilda' ya inandırır (Bella figlia dell'amore). Rigoletto misafirini öldürmeye hazır olan kiralık katille pazarlığa girişir ve Dük' ü öldürmesi için 20 Venedik altını teklif eder. Kızına bir erkek elbisesi giyerek Verona' ya kaçmaya hazırlanmasını ve kendisinin sonradan ona katılacağını söyler. Karanlık bastığı zaman bir fırtına geleceği anlaşılır ve Dük geceyi o evde geçirmeye karar verir. Sparafucile Dük' e zemin katta bir yatak odası verir. Hala Dük' e aşık olan Gilda, Dük' ün sadakatsiz olduğunu bilmekle beraber, erkek elbiseleri giyip Dük' ün kaldığı evin önüne geri gelir. Maddalena' nın, kardeşinden, Dük' ün hayatını bağışlaması için yalvarmasını duyar. Sparafucile, gece yarısına kadar Dük' ün yerine öldürebileceği başka bir kişi bulursa kızkardeşinin isteğini yerine getirip Dük' ün hayatını bağışlayacağını söyler. Gilda kendini Dük yerine kurban etmeye karar verir ve eve girer. Kiralık katil hemen hücum edip onu öldürücü şekilde yaralar. Gece yarısı Rigoletto suikast ücreti ile geri döner; bir çuvala konulup bağlanmış olan bir insan sırtına yüklenir ve bu zaferine çok sevinmektedir. Suya batırmak için cesede birkaç ağır taş bağlar; fakat tam onu itip suya atacakken Dük' ün sesini yine ' La donna è mobile ' aryasının nakaratını söylerken duyar. Şaşırır; çuvalı açar ve ağır yaralı ama daha ölmemiş olan kızını görür. Birkaç dakika için Gilda kendine gelir ve sevgilisinin yerine ölmekten haz duyduğunu babasına söyler (V'ho ingannato). Gilda bundan hemen sonra son nefesini verir. Rigoletto' nun hiç beklemediği korkunç akıbet başına gelmiştir; 'Lanetlendim' diye yeisle inlemeye başlar.
